Quân đội xứ Đàng Trong: Pháo binh./Armed Forces of Cochinchina: Artillary.

Tóm tắt

Trong lực lượng quân đội của các chúa Nguyễn, pháo binh được coi là một binh chủng bên cạnh tượng binh, tuy chưa phải là lực lượng nòng cốt như bộ binh. Ngoài các cơ súng hoạt động độc lập, còn có các thuyền súng phiên chế vào các cơ bộ binh và thủy binh để hỗ trợ tác chiến. Thời kỳ Nguyễn Phúc Tần ở ngôi chúa là thời kỳ căng thẳng của chiến tranh Trịnh - Nguyễn, chúa cho lập trường tập bắn ở làng Hoằng Phúc (Thanh Phước, huyện Hương Trà). Theo những người phương Tây đã từng đến Đàng Trong, thì lính của chúa Nguyễn bấy giờ sử dụng súng rất giỏi. Súng là thứ vũ khí quan trọng, nhất là khi phòng thủ cũng như khi công đồn (đánh thành), gồm điểu thương (súng tay) và đại bác. Xứ Đàng Trong có nhu cầu rất cao về đại bác các cỡ, đặc biệt là trong thời gian chống nhau với quân Trịnh (1627-1672). Bấy giờ, đại bác của chúa Nguyễn xuất từ ba nguồn, một là vớt được ngoài biển do tàu phương Tây bị tai nạn chìm trừ trước, hai là do hoạt động thương mại, gởi mua ở các nước ngoài, và ba là do tượng ty (cục thợ) của nhà nước đúc, chỉ cần mua nguyên liệu đồng. Theo Lê Quý Đôn, thợ Phú Xuân (gốc hai làng Phan Xá và Hoàng Giang ở Quảng Bình) đúc súng rất khéo. Từ khi dời phủ chính vào Kim Long và Phú Xuân, các chúa Nguyễn thiết lập cơ sở đúc súng tại bờ nam Sông Hương, trên đất xã Dương Xuân, gọi là Trường Đồng hay Trường Đúc, tại đây, đã có một người thợ phương Tây tham gia về kỹ thuật và trang trí, là Joaõ da Cruz. 
ABSTRACT
ARMED FORCES OF COCHINCHINA: ARTILLARY
Under the Nguyen lords, beside elephant troops, artillery was considered one of the armed forces though it was not a core force as the infantry. In addition to independent artillery troops, there were also gunboats in infantry troops and naval forces to support in combat. During the rule of Lord Nguyễn Phúc Tần, when the Trịnh – Nguyễn war was intensive, the Lord had a firing range built in Hoang Phuc village (Thanh Phuoc commune, Huong Tra district). According to Westerners who once came to Cochinchina, the Nguyen soldiers used their guns very well. Guns, including muskets and cannons, are an important weapon in defence as well as in assault (attacking fortifications). During the war against the Trịnh Lords (1627-1672), Cochinchina had a very high demand for cannons of all sizes. At that time, cannons of the Nguyễn Lords came from three sources;, the first was from western shipwrecks at sea, the second from trading with foreign merchants, and the third was cast by the arsenal. According to Lê Qúy Đôn, craftmen in Phú Xuân (coming from  Phan Xá and Hoàng Giang villages, Quảng Bình province) were skilful at casting cannons. When transferring the residence to Kim Long and Phú Xuân, Nguyễn Lords set up gun casting plant on the south bank of Perfume River, in the area of Duong Xuan Commune, called Trường Đồng or Trường Đúc. There was a western craftman, Joaõ da Cruz, taking part in that work as a technician and decorator.