Hình bóng Lư Thoa [J.J.Rousseau, 1712 - 1778] trong nhận thức của nho sĩ Việt Nam: Một góc nhìn từ tư liệu Hán văn. / The image of J.J.Rousseau (1712-1778) in the perception of Vietnamese intellectuals: A view from Chinese character documents

Tóm tắt

Jean-Jacques Rousseau (1712-1778) – nhà bác học người Pháp thế kỷ XVIII – được người Việt Nam hồi cuối thế kỷ XIX - đầu thế kỷ XX sử dụng phiên âm tên gọi theo người Trung Quốc và phát âm theo âm Hán-Việt là Lư Thoa (cũng có một số nơi, Rousseau còn được ký tự mà phát âm Hán-Việt là Lộ Sách, Lư Xoa). Ảnh hưởng tới châu Á bằng tư tưởng khai sáng bắt đầu từ tác phẩm đề cập những mối quan hệ trong xã hội có tên Du contrat social [Về khế ước xã hội], những giá trị nhân văn mà Rousseau đề cao như dân quyền, bình đẳng… đã ảnh hưởng tới Nhật Bản, Trung Quốc, Việt Nam ở những mức độ khác nhau. Trước khi đọc Rousseau qua bản Hán văn của người Trung Quốc, trí thức nho học Việt Nam đã biết tới J-J.Rousseau chưa ? Tư tưởng dân quyền, dân chủ của Rousseau đã thâm nhập như thế nào vào Việt Nam - khi ấy đương mang tên Đại Nam trên chính trường quốc tế - trong bối cảnh xã hội giao thoa chí ít ba loại hình văn tự: Hán Nôm - Quốc ngữ - Pháp ngữ ? Khoảng thời gian 1889-1925 là giai đoạn văn tự ở Việt Nam có sự chuyển đổi ở những mức độ khác nhau từ trong chính sách nhà nước cho tới thực tiễn đời sống, đi cùng với văn tự là rất nhiều yếu tố văn hóa khác. Qua những tân thư mà Hoàng đế và quan chức Đại Nam tham khảo, qua cách thức và nội dung biên soạn tư liệu du ký phương Tây của nhân sĩ trí thức nho học nước Nam, bóng dáng đậm nhạt của Rousseau trong sự vận động của xã hội Việt Nam phản ảnh mức độ nhận thức của người Việt đối với những tư tưởng nhân văn từ phương Tây dội tới.ABSTRACTThe image of J.J.Rousseau (1712-1778) in the perception of Vietnamese intellectuals: A view from Chinese character  documentsJean-Jacques Rousseau (1712-1778), the French scientist in the eighteenth century, pronounced Lư Thoa (sometimes called Lộ Sách or Lư Xoa) has influenced Asia with his enlightenment ideology which began with a work on social relations called “Du contrat social”. The human values that Rousseau featured, such as civil rights, equality, etc… has affected Japan, China and Vietnam to different degrees.Before reading Rousseau through Chinese texts, did Vietnamese Confucian intellectuals know Rousseau ? How did Rousseau’s civil and democratic ideology penetrate into Vietnam - then named Đại Nam in international politics in the context of society intersecting at least three types of scripts: Hán Nôm, Quốc ngữ (national language) and French ? The period of 1889-1925 was the time when the writing system in Vietnam changed at different levels, from the national policy to real life, which consisted of writings and many other cultural factors.Through the “new books” that the Emperor of Đại Nam and his officials had read, through the manner and content of the Western travel document of the Confucian intellectual scholar, Rousseau’s dark figure in the campaign of Vietnamese society reflects the level of Vietnamese people’s awareness of humanistic ideas from the West.