Bài ca về các cửa biển/Ocean estuary song

Tóm tắt

Hải môn ca là bài thơ lục bát bao gồm 48 câu, mô tả lại hành trình của các lái buôn ghe bầu từ Bố Chính cụ thể là từ sông Gianh đến Cao Miên. Trong đó chỉ ghi nhận các cửa biển từ châu Bố Chính (Quảng Bình nay) cho đến trấn Biên Hòa (vùng ven biển tỉnh Bà Rịa-Vũng Tàu hiện nay). Bài thơ Nôm chú trọng nhiều đến hải trình qua các cửa biển với những đơn vị thời gian như: “bán nhật trình”, “một ngày”, “một canh”, “ba trống”..., đặc điểm thủy văn của các cửa biển.

Trong bài thơ này có nhiều chỗ chép nhầm về địa danh hoặc sai cả luật lục bát. Tuy nhiên, đây vẫn là tài liệu có giá trị về lịch sử, địa lý, văn hóa, nhất là trong việc cung cấp các địa danh lịch sử, địa danh dân gian. Nó có nét gần gũi như các bài Vè Các lái, đặc biệt là Vè Lái vô của dân ghe bầu miền Trung vào khoảng thế kỷ XVI đến năm 1945. Thông qua đây, chúng ta cũng thấy được sự giao thương kinh tế giữa các vùng miền diễn ra khá nhộn nhịp, tấp nập, thậm chí buôn bán sang tận Cao Miên của những đoàn thương lái ghe bầu ngày xưa với tình yêu quê hương đất nước rất chân chất, mộc mạc của họ.

Trên Văn hóa nguyệt san (bộ mới), tập XIII, quyển 9 (tháng 9/1964) do Nha Văn hóa-Bộ Quốc gia Giáo dục (Sài Gòn) xuất bản, GS Bửu Cầm có dịch và chú thích bài Hải môn ca. Đây là bài thơ lục bát bằng chữ Nôm, khuyết danh, phiên trích trong sách Thông quốc duyên cách hải chữ, bản chép tay của Viện Khảo cổ Sài Gòn (số ký hiệu VĐ4, tờ 37a-39a).

Nhận thấy đây là tài liệu quý về văn hóa dân gian, chúng tôi xin giới thiệu lại với việc nhận xét văn bản, hiệu định và bổ sung các chủ giải. Phần chữ Hán về địa danh trong các chú thích của Bửu Cầm chúng tôi xin được phép lược bỏ.

ABSTRACT

Ocean Estuary Song is a poem written in verse comprising 48 sentences. It describes the voyage of monger from Bố Chính (Gianh River) to Cambodia. It’s mainly mentioned about the time schedule of the voyage especially the half-day voyage, full-day voyage, one-watch voyage etc...and the hydrology of estuaries.

This is a very valuable document about folkore. We would like to make introductions with some comments, revises and supplements. Particularly, the Hán characters chapter about place names noted by Bửu Cầm was pruned.