Một số hợp chất có nguồn gốc tự nhiên thuộc nhóm polyketid – nonribosomal peptid

Tóm tắt

Hợp chất polyketid (PK) là tập hợp các đơn vị có cấu trúc carboxylic; nonribosomal peptid (NRP) là tập hợp các acid amin. PK và NRP hiện diện ở nhiều loại sinh vật như: vi khuẩn, nấm, thực vật, nhuyễn thể, bọt biển và côn trùng. PK và NRP có nhiều tác dụng sinh học khác nhau như: kháng khuẩn, kháng nấm, diệt ký sinh trùng, kháng ung thư, giảm cholesterol máu cũng như một số tính chất ứng dụng trong nông nghiệp.

Việc tìm thấy và chiết xuất được các hợp chất thiên nhiên nhóm polyketid và nonribosomal peptid đã mở ra một triển vọng phát triển cho ngành dược phẩm. Nhiều PK - NRP đã được sử dụng rộng rãi trong điều trị như thuốc kháng siêu vi ara A, thuốc kháng sinh vancomycin, thuốc hạ cholesterol lovastatin,... Đặc biệt, các nghiên cứu gần đây đã phát hiện khả năng gây độc tế bào của một số PK và NRP. Vì vậy, các PK - NRP này là những hoạt chất tiềm năng cho lĩnh vực trị liệu ung thư.

Vấn đề khai thác và sử dụng nhóm chất PK - NRP trong thực tế gặp khó khăn lớn nhất là hàm lượng các chất này trong tự nhiên rất thấp. Để chiết tách 1,4 g bryostatin 1 - một tác nhân kháng ung thư - cần khoảng một tấn thực vật dạng rêu tươi Bugula neritina. Hoặc từ một tấn bọt biển Lissodendoryx sp. chỉ thu được 300 mg halichrondin là một chất kháng tế bào. Do vậy, khi hiểu rõ quá trình sinh tổng hợp các PK - NRP trong tự nhiên sẽ giúp chủ động cung cấp những chất này với số lượng lớn theo nhu cầu bằng phương pháp tổng hợp, bán tổng hợp hay áp dụng kỹ thuật công nghệ sinh học phục vụ cho công nghiệp dược phẩm.