Hai saponin glycosid phân lập từ cây bù dẻ tía (Uvaria grandiflora Roxb. ex Hornem)

Tóm tắt

Trong quá trình điều tra, sàng lọc các cây thuốc của đồng bào dân tộc Pako, Vân Kiều - tỉnh Quảng Trị, chúng tôi đã phát hiện và bước đầu nghiên cứu về cây bù dẻ tía (Uvaria grandiflora Roxb. ex Hornem). Các nghiên cứu trước đây của chúng tôi đã chứng minh tác dụng gây độc tế bào ung thư mạnh của dịch chiết toàn phần, dịch chiết các phân đoạn n-hexan, cloroform đồng thời đã phân lập được 4 hợp chất polyoxygenated cyclohexen từ phân đoạn cloroform. Bài báo này tiếp tục thông báo kết quả phân lập và xác định cấu trúc của 2 saponin glycosid nhóm triterpen từ các phân đoạn n-butanol.

Đối tượng nghiên cứu: Phần trên mặt đất cây bù dẻ tía, có tên khoa học là Uvaria grandiflora Roxb. ex Hornem, thuộc họ Annonaceae. Mẫu nghiên cứu được thu ở huyện Đakrông - tỉnh Quảng Trị vào tháng 10 năm 2011.

Phương pháp nghiên cứu

            + Phương pháp tách chiết: dùng sắc ký mỏng với bản mỏng tráng sẵn DC- Alufolien 60 F₂₅₄ và RP₁₈ F₂₅₄ (Merck); sắc ký cộng với chất hấp phụ pha thường (Silica gel 240-430 mesh, Merck), pha đảo (Sephadex...)

            + Phương pháp phổ

            + Phân lập các hợp chất: 6,0  kg dược liệu đã xay thành bột được ngâm chiết trong methanol (10 lít x 3 lần), dịch chiết sau đó được cô khô ở áp suất thấp, thu được cao cắn. Cắn methanol được phân bố vào nước rồi lần lượt chiết với n-hexan, cloroform, ethyl acetat, n-butanol cho các phân đoạn chiết n-hexan (UGH), cloroform (UGC), ethyl acetat (UGE), n-butanol (UGB) và dịch nước còn lại.

   Phân đoạn n-butanol (UGB) được tách trên cột silica gel,  rửa giải lần lượt bằng cloroform 100%, cloroform : methanol với các tỷ lệ 40:1, 20:1, 10:1, 5:1 và 1:1 (mỗi phân đoạn sử dụng 1 lít) thu được 6 phân đoạn, UGB₁ - UGB₆. UGB₅ được tiếp tục triển khai trên cột pha đảo (YMC, RP₁₈), rửa giải bằng hệ dung môi aceton/nước (2/1, v/v) thu được 5 phân đoạn, UGB₅A - UGB₅E. Tiếp tục tinh chế phân đoạn UGB₅C (50 mg) bằng cột pha đảo (YMC, RP₁₈), với hệ dung môi methanol/nước (2/1, v/v) thu được chất 1 (6 mg). Phân đoạn UGB₅B (200 mg) được phân tách bằng cột sephadex LH-20, rửa giải bằng methanol 80% thu được chất 2 (55 mg).

   Kết quả:

Bằng việc kết hợp các phương pháp sắc ký khác nhau, 2 saponin glycosid thuộc nhóm tritecpen là ardisiacrispin B (1) và sakurasosaponin (2) đã được phân lập từ phân đoạn n-butanol của cây bù dẻ tía (Uvaria grandiflora Roxb. ex Hornem). Cấu trúc của 2 saponin này được xác định bằng phổ cộng hưởng từ hạt nhân một chiều, hai chiều (1D, 2D-NMR), phổ khối bụi điện tử (ESI-MS) và so sánh với các tài liệu tham khảo. Đây là lần đầu tiên hai hợp chất này được phân lập từ chi Bù dẻ (Uvaria), họ Na (Annonaceae).