Phân tích ma túy trong tóc – những ứng dụng trong khoa học hình sự

Abstract

Trên thế giới, phân tích tóc đã được biết đến và ứng dụng trong lĩnh vực khoa học hình sự từ cuối những năm 1970. Kim loại nặng là chất độc đầu tiên được tìm trong mẫu tóc bằng phương pháp quang phổ hấp thụ nguyên tử. Nguyên nhân đầu độc trong nhiều vụ án "kinh điển" được hé mở nhờ thông tin hồi cứu quan trọng từ phân tích tóc. Sau đó, cùng với sự phát triển của công nghệ phân tích, các phương pháp phân tích hiện đại ra đời với độ nhạy ngày càng cao, cho phép nhận dạng cả các chất hữu cơ lượng vết trong tóc. Ma túy cũng như nhiều chất gây nghiện khác được tích lũy trong tóc và nồng độ của chúng (chất chính và sản phẩm chuyển hóa) dọc theo chiều dài sợi tóc thay đổi khác nhau tương ứng với quá trình "sử dụng" trong quá khứ.

Trong khoa học hình sự, nhu cầu ứng dụng phân tích tóc ngày càng gia tăng do:

- Khi thu mẫu ít gặp phải "trở ngại" so với mẫu máu và mẫu nước tiểu.

- Bảo quản dễ dàng do tóc không bị phân hủy như chất dịch hoặc mô của cơ thể.

- Phân tích ma túy trong tóc cho cửa sổ phát hiện rộng hơn so với mẫu nước tiểu, máu cho nên có nhiều ưu thế trong việc hồi cứu tìm nguyên nhân và kết quả được xem như có tính toàn diện hơn.

Sau hàng chục năm nghiên cứu phân tích đã đi đến những tiêu chuẩn chung trong phân tích tóc. Tuy nhiên, từ thời điểm thành lập Hiệp hội phân tích tóc tại Châu Âu (năm 1995), thì việc phân tích tóc ngày càng có nhiều quốc gia, nhiều nhà khoa học quan tâm và chấp nhận trong nhiều lĩnh vực khác nhau như độc chất hình sự, chẩn đoán độc chất lâm sàng, sàng lọc tuyển dụng, kiếm tra định kỳ, kiểm soát doping,... Để tạo sự đồng thuận phương pháp tiếp cận, giải thích biện luận kết quả, Hiệp hội Phân tích tóc đã đưa ra một số khuyến cáo về cách lấy mẫu, phương pháp loại tạp và quá trình phân tích mẫu, cũng như các tiêu chuẩn cho việc kết luận kết quả dương tính, định lượng các chất chuyển hóa và tỷ lệ chất chuyển hóa so với chất ma túy gốc. Trong bài báo này tác giả muốn cung cấp một bức tranh khái quát về phân tích ma túy trong tóc thông qua các kết quả thông báo từ các bài báo trên thế giới về cơ hội phát triển, ứng dụng ở nước ta.

Kết quả: Phân tích ma túy trong tóc ngày càng nhận được nhiều sự quan tâm và công nhận trong lĩnh vực độc chất như kiểm tra trước khi tuyển dụng và kiểm tra định kỳ, độc chất hình sự, các chất cấm trong kiểm soát doping, chẩn đoán lâm sàng trong y tế. Phân tích ma túy trong tóc có thể mở rộng việc kiểm tra độc tính của những "thuốc" thông thường và do đó đóng góp thêm những thông tin quan trọng để đánh giá với vụ án cụ thể. Tóc là mẫu duy nhất để điều tra hồi cứu sử dụng ma túy trường diễn, vụ án hình sự ngộ độc mãn tính cố ý hay vô tình, tiếp xúc với ma túy tiềm tàng hoặc ô nhiễm môi trường và với thiết bị đặc biệt siêu nhạy cho phép chứng minh ngay cả một liều đơn với lượng rất thấp.

Lấy mẫu tóc, lưu trữ, chuẩn bị mẫu, hiệu năng phân tích chúng là cũng rất quan trọng đối với kết quả cuối cùng. Trình độ phòng thí nghiệm khác nhau có thể tạo ra kết quả khác nhau. Các thông tin cụ thể của từng vụ án phải được xem xét 1 cách toàn diện khi đánh giá kết luận. Những nhược điểm trong phân tích tóc nên được đề cập và tránh để đảm bảo việc giải thích có trách nhiệm và chính xác của kết quả đầy đủ đối với mỗi trường hợp cụ thể.