Phân lập và xác định cấu trúc của crebanin từ củ dòm (Stephania dielsiana Y. C. Wu)

Tóm tắt

Trên thế giới chi Stephania Lour.  (Menispermaceae) có khoảng 60 loài ở Việt Nam đến nay mới phát hiện được khoảng 20 loài. Chi Stephania là nguồn nguyên liệu rất giàu các hợp chất alkaloid với nhiều dạng khung cấu trúc khác nhau như: aporphin, proaporphin, hasubanann, protoberberin, benzyl-, bisbenzylisoquinolin và  morphinan.

      Củ dòm (Stephania dielsiana Y.C. Wu) là cây thảo leo, có củ thuôn dài, mọc nổi, ngang mặt đất, củ cắt ngang có màu vàng rõ hơn, ít xơ hơn, có vị đắng và tê hơn so với các loài bình vôi khác. Củ được được dùng ở một số vùng miền núi phía Bắc Việt Nam và phía Nam Trung Quốc để chữa chứng đau dây thần kinh, đau đầu và đau dạ dày. Lá và thân được sử dụng thay thế rễ củ trong dân gian làm thuốc chữa phong thấp và an thần. Gần đây Zhang và cộng sự (2009) đã công bố 18 alkaloid từ củ dòm trong đó có 14 chất lần đầu tiên được phân lập từ cây này.

      Bài báo trước đã thông báo việc phân lập, xác định dehydrocrebanin, oxostephanine và L-tetrahydropalmatin từ củ dòm Stephania dielsiana Y. C Wu. Trong cụm công trình nghiên cứu về chi Stephania Lour. có ở Việt Nam, bài này thông báo việc phân lập và xác định cấu trúc hóa học của crebanin từ củ loài Stephania dielsiana Y. C. Wu  thu hái ở Ba Vì (Hà Nội).

Nguyên liệu

Củ loài S. dielsiana Y. C. Wu. thu hái ở Ba Vì (Hà Nội) vào tháng 5 năm 2010. Mẫu nghiên cứu đã được giám định tên khoa học là Stephania dielsiana Y. C. Wu.

Phương pháp nghiên cứu

+ Xác định cấu trúc hóa học các hợp chất

Phổ khối (ESI-MS): AGILENT 1200 LC-MSD (Viện Hóa học các Hợp chất Thiên nhiên); Phổ cộng hưởng từ hạt nhân (NMR): BRUKER Avance 500 spectrometer [499,8 MHz (¹H) và125 MHz (¹³C, DEPT)]. Chất nội chuẩn TMS (d = 0 cho ¹H-NMR) và tín hiệu dung môi CDCl₃ (d = 77,0), CD₃OD (d = 49,0) cho ¹³C-NMR. Phổ NMR đo tại Viện Hóa học, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam.

+ Chiết xuất và phân lập hợp chất.

Kết quả

            Từ củ loài Stephania dielsiana Y. C. Wu. thu hái ở Ba Vì (Hà Nội), đã phân lập được 1 aporphin alkaloid là crebanin. Cấu trúc của crebanin được xác định qua số liệu phổ ESI-MS và phổ NMR một chiều (¹H-, ¹³C-NMR, DEPT) và hai chiều HMBC, HSQC và NOESY. Đây là lần đầu tiên chất này được phân lập từ loài Stephania dielsiana Y. C. Wu. thu hái ở Việt Nam.