Cây thuốc thuộc họ Na – Annonaceae ở hai xã thuộc vùng đệm Vườn Quốc gia Pù Mát, tỉnh Nghệ An

Tóm tắt

Vườn Quốc gia (VQG) Pù Mát, tỉnh Nghệ An là vùng rừng đặc dụng lớn ở nước ta, về diện tích chỉ xếp sau VQG Phong Nha - Kẻ Bàng, Quảng Bình và VQG Yor Đôn, Đăk Lăk. Từ năm 2007, VQG Pù Mát còn được UNESCO công nhận là Khu dự trữ sinh quyển của Thế giới, bởi giá trị về bảo vệ môi trường và đa dạng sinh học (ĐDSH) cao. Nguồn tài nguyên thực vật rừng ở VQG rất phong phú và đa dạng. Theo kết quả điều tra gần đây đã ghi nhận được 2.461 loài, thuộc 931 chi và 202 họ thực vật bậc cao có mạch, trong đó  69 loài có tên trong Sách Đỏ Việt Nam. Riêng về cây thuốc, qua đợt tập huấn về ĐDSH, năm 2008 đã thống kê được hơn 380 loài, nếu được điều tra rộng rãi hơn, con số này có thể tới trên 600 loài.  

            Sinh sống trong vùng đệm ở VQG Pù Mát có tới 5 dân tộc khác nhau. Cộng đồng các dân tộc ở đây, từ lâu đời đã biết sử dụng các loại cây cỏ sẵn có ở địa phương để làm thuốc chữa bệnh và bồi bổ sức khỏe. Trong đó, cộng đồng dân tộc Thái xã Châu Khê và Môn Sơn biết sử dụng nhiều cây thuốc theo cách truyền thống. Ngoài nhu cầu sử dụng tại chỗ, hàng năm người dân ở 2 xã này còn khai thác hàng chục tấn kê huyết đằng, thổ phục linh - khúc khắc, thiên niên kiện, bách bộ, dền, dây đau xương... bán về xuôi. Cây thuốc đã đem lại một phần thu nhập cho người dân, song làm thế nào để khai thác cây thuốc một cách bền vững, cũng là một vấn đề cần được quan tâm. 

            Tham gia vào các chương trình phát triển kinh tế vùng đệm, VQG Pù Mát đã xúc tiến một số hoạt động, nhằm nâng cao nhận thức cho cộng đồng trong việc bảo tồn, khai thác hợp lý các nguồn tài nguyên lâm sản ngoài gỗ (LSNG). Trong đó, cây làm thuốc là một đối tượng được quan tâm.

            Hạn chế trong bài báo này, chỉ tập trung đề cập về một nhóm các cây thuốc thuộc họ Na (Annonaceae). Đây là những cây thuốc thường được cộng đồng dân tộc Thái, ở 2 xã vùng đệm (Châu Khê và Môn Sơn) thu hái và sử dụng theo cách truyền thống, tại địa phương.

Mục tiêu

Qua điều tra thu thập, xác định cụ thể các cây thuốc thuộc họ Na (Annonaceae), được đồng bào dân tộc Thái, ở 2 xã (Châu Khê và Môn Sơn), thuộc vùng đệm của VQG Pù Mát, đang sử dụng. Trên cơ sở đó, đề xuất một số giải pháp có liên quan, nhằm bảo tồn những cây thuốc này, cùng với vốn tri thức bản địa của cộng đồng địa phương.

Phương pháp điều tra nghiên cứu

+ Phỏng vấn cộng đồng;

+ Điều tra thu thập cây thuốc trên thực địa;

+ Xác định tên khoa học: Theo phương pháp so sánh hình thái, bởi các khóa phân loại đến loài, trong các tài liệu chuyên khảo về họ Na (Annonaceae).

Kết quả:

            Qua điều tra đã xác định ở 2 xã vùng đệm VQG Pù Mát có tới 14 loài và dưới loài cây thuốc thuộc họ Na (Annonaceae). Với kinh nghiệm phong phú của đồng bào dân tộc Thái ở địa phương, những cây thuốc này đã được dùng để chữa trị có hiệu quả một số chứng bệnh thông thường trong cộng đồng. Bên cạnh đó, cần quan tâm tới việc khai thác được lâu bền các cây thuốc trên, cùng với những kinh nghiệm sử dụng cây thuốc theo cách truyền thống của cộng đồng.