Xây dựng quy trình định lượng đồng thời một số thuốc kháng HIV trong huyết tương người bằng phương pháp sắc ký lỏng hiệu năng cao

Tóm tắt

Hiện tại, ở Việt Nam phác đồ chủ lực để điều trị HIV vẫn là nhóm I của phác đồ bậc 1 (stavudin hoặc zidovudin + lamivudin + nevirapin hoặc efavirenz). Do tính chất phức tạp của việc sử dụng đồng thời nhiều thuốc nên các đề tài nghiên cứu về dược động học của các thuốc dùng phối hợp trong các phác đồ tương ứng tại Việt Nam, hiện còn rất hạn chế. Một quy trình phân tích có thể định lượng được đồng thời nhiều hoạt chất sẽ mang lại thuận lợi rất lớn trong việc theo dõi hiệu quả điều trị. Sắc ký lỏng hiệu năng cao (HPLC) hiện là kỹ thuật chiếm ưu thế trong việc định lượng thuốc trong dịch sinh học. Để xây dựng một quy trình định lượng đồng thời nhiều thuốc kháng HIV trong một phác đồ điều trị bằng HPLC, thông thường nhà phân tích có thể chọn phương pháp thăm dò theo kinh nghiệm

Ngày nay, người ta có thể kết hợp việc thực nghiệm với sự trợ giúp của công nghệ thông tin, đặc biệt là các phần mềm thống kê chuyên dụng và phần mềm thông minh thế hệ mới. Thông qua phần mềm thống kê (ví dụ: FormData), nhà phân tích có thể thiết kế thí nghiệm, định hướng cho việc thu thập đầy đủ dữ liệu thực nghiệm. Với dữ liệu này, nhà phân tích có thể áp dụng phần mềm thông minh chứa công cụ logic mờ thần kinh (ví dụ: FormRules) để xác định các xu hướng, mức độ và quy luật liên quan có tính chất nhân quả giữa các điều kiện HPLC (cột, pha động, tốc độ dòng...) với các đặc điểm của kết quả phân tích (thời gian lưu, diện tích pic, độ phân giải, hệ số đối xứng,...). Từ đó, nhà phân tích có thể áp dụng phần mềm thông minh kết hợp mạng thần kinh và hệ diễn tả gen (ví dụ: INForm) để tối ưu hóa các điều kiện HPLC sao cho đạt được kết quả phân tích như mong muốn. Để góp phần xây dựng quy trình định lượng đồng thời nhiều thuốc kháng HIV trong huyết tương phục vụ cho việc theo dõi điều trị bệnh, trong bài báo này, chúng tôi công bố kết quả xây dựng quy trình HPLC định lượng đồng thời các thuốc kháng HIV stavudin (d4T), zidovudin (AZT), lamivudin (3TC), nevirapin (NVP) và efavirenz (EFV) trong huyết tương người với sự trợ giúp của phần mềm thông minh.

Nguyên liệu và phương pháp nghiên cứu

+ Điều kiện HPLC và xử lý mẫu: Mẫu huyết tương được xử lý bằng cách tủa protein và chiết pha rắn.

+ Áp dụng các phần mềm (của Intelligensys Ltd., Anh): FormData v3 (2010) - thiết kế thí nghiệm, FormRules v3.3 (2007) - phân tích liên quan nhân quả và INForm v4.0 (2010) - tối ưu hóa thông số.

+ Thẩm định và ứng dụng quy trình: Tiến hành thẩm định quy trình HPLC tối ưu theo hướng dẫn của FDA (Mỹ), áp dụng phương pháp nội chuẩn, sử dụng ABC là một thuốc kháng HIV, tan tốt trong methanol, làm nội chuẩn. Quy trình sau khi được thẩm định sẽ được ứng dụng để định lượng các thuốc điều trị HIV trong một số mẫu huyết tương bệnh nhân nhiễm HIV.

Kết luận

Quy trình HPLC tối ưu để định lượng đồng thời 5 thuốc kháng HIV trong huyết tương người đã được xây dựng thành công. Bộ công cụ phần mềm thông minh đã được chứng minh là hữu ích trong xây dựng quy trình. Phương pháp nghiên cứu có triển vọng để ứng dụng trong các nghiên cứu dược động học, theo dõi quá trình điều trị đối với bệnh nhân nhiễm HIV và đánh giá tương đương sinh học các thuốc đa thành phần.