Chiết xuất và phân lập alcaloid trong phân đoạn có tác dụng ức chế acetylcholinesterase của loài Stephania sinica Diels

Tóm tắt

Acetylcholinesterase (AChE) là một enzym có chức năng làm ngưng lại hoạt động của chất dẫn truyền thần kinh acetylcholin tại các synap thần kinh cholinergic. Ở các bệnh nhân Alzheimer, do có sự tích tụ các mảng amyloid và các đám rối thần kinh, khiến cho nồng độ acetylcholin bị suy giảm đáng kể. Bởi vậy, các thuốc ức chế AChE như Reminyl^® và Huperzine-A^® nhằm duy trì nồng độ acetylcholin đóng vai trò quan trọng trong việc ngăn chặn sự tiến triển bệnh Alzheimer. Trong những năm gần đây, nghiên cứu sàng lọc cây thuốc, hợp chất thiên nhiên theo hướng ức chế AChE được nhiều nhà khoa học tiếp cận. Dựa trên kết quả nghiên cứu sàng lọc dược liệu có tác dụng ức chế acetylcholinesterase cho thấy dịch chiết methanol của loài Stephania sinica Diels. ở nồng độ 100 μg/ml có hoạt độ ức chế AChE 85 %, vì vậy tiến hành nghiên cứu sâu hơn thành phần hóa học của loài này theo định hướng tác dụng sinh học. Nghiên cứu được thực hiện theo hướng lựa chọn dịch chiết toàn phần, dịch chiết phân đoạn có hoạt tính ức chế AChE mạnh để phân lập chất tinh khiết. Bài báo này chúng tôi công bố kết quả phân lập và nhận dạng 3 chất l-tetrahydropalmatin, sinomenin và liriodenin có hoạt tính ức chế acetylcholinesterase từ rễ củ của loài Stephania sinica Diels.

Phương pháp nghiên cứu

- Thử tác dụng ức chế AchE: Xác định hoạt độ ức chế AChE bằng phương pháp đo quang dựa trên nguyên tắc của Ellman.

-  Nhận dạng cấu trúc: Tính chất hóa lý (màu sắc, độ tan, nhiệt độ nóng chảy) và phân tích phổ khối ESI-MS và phổ cộng hưởng từ hạt nhân proton ¹H-NMR và carbon ¹³C-NMR.

Kết luận

            Kết quả thử tác dụng ức chế AChE của cắn dịch chiết MeOH và cắn alcaloid toàn phần từ rễ của loài Stephania sinica Diels cho thấy cả 2 dịch chiết đều có hoạt độ ức chế AChE ở cả 2 nồng độ 250 và 100 μg/ml. Đặc biệt, cắn alcaloid toàn phần có hoạt độ ức chế AChE mạnh. Do đó cắn alcaloid toàn phần được tiến hành phân lập một số alcaloid. Bằng sắc ký cột nhanh và sắc kí lớp mỏng điều chế 3 alcaloid đã được phân lập. Dựa trên dữ liệu phổ khối ESI-MS và phổ cộng hưởng từ hạt nhân ¹H và ¹³C-NMR, chất FR1.1 được xác định là l-tetrahydropalmatin (hay còn gọi là rotundin), là alcaloid rất phổ biến trong dược liệu bình vôi, có khung cấu trúc protoberberin. Chất FR5.1 là sinomenin, một alcaloid có khung cấu trúc hasubanan và FR5.2 là liriodenin, một alcaloid thuộc nhóm aporphin. Liriodenin đã được phân lập từ một số loài khác thuộc chi Stephania Lour. trên thế giới, tuy nhiên đây là lần đầu được phân lập và nhận dạng từ loài Stephania sinica Diels thu hái ở Việt Nam.