Xây dựng phương pháp phát hiện paracetamol trộn trái phép trong chế phẩm Đông dược bằng sắc ký lớp mỏng kết hợp tán xạ Raman tăng cường bề mặt (TLC-SERS)
Tóm tắt
Paracetamol là một thuốc hạ nhiệt giảm đau phổ biến và có giá thành nguyên liệu hợp lý, nên cũng đã được phát hiện trộn trái phép trong các chế phẩm đông dược với các mục tiêu sử dụng khác nhau: thuốc viêm khớp, chế phẩm tăng cường sức đề kháng, trị cảm cúm, tăng cường miễn dịch, tăng cường sinh lực. Paracetamol đã được phát hiện trong chế phẩm Đông dược, được trộn đồng thời với dược chất khác trong nhóm corticoid, NSAIDs, thậm chí cả nhóm ức chế PDE-5. Cho tới nay, chưa có nghiên cứu nào được công bố xây dựng phương pháp xác định paracetamol trong Đông dược bằng TLC-SERS. Trong nghiên cứu này, một phương pháp định tính paracetamol trộn lẫn trong chế phẩm Đông dược bằng TLC-SERS đã được xây dựng và ứng dụng trên 14 chế phẩm Đông dược được thu thập trên thị trường. Đây cũng là nghiên cứu đầu tiên ở Việt Nam sử dụng kỹ thuật phối hợp này trong lĩnh vực kiểm nghiệm dược phẩm.
Nguyên vật liệu:
Chất chuẩn: Paracetamol 99,12%; Hoá chất, vật tư: Methanol, n-butyl acetat, acid formic, acid acetic băng, ethanol, dicloromethan, cloroform, n-hexan, bạc nitrat, natri citrat, dimethylformamid đạt tinh khiết phân tích. Bản mỏng TLC Silica gel 60 F254.
Mẫu thử: 14 chế phẩm đông dược và thực phẩm bổ sung hỗ trợ điều trị bệnh xương khớp.
Phương pháp nghiên cứu
Dịch chiết methanol của chế phẩm cần phân tích được tiến hành tách bằng TLC theo phương pháp từ. Điều kiện sắc ký như sau: Bản mỏng silicagel gel F254 (20×10cm), hệ pha động: n-hexan - ethyl acetat - acid acetic băng (6:2,5:1,5). Sau khi triển khai, tấm TLC được để khô tự nhiên, quan sát ở bước sóng 254 nm và đánh dấu vết tương ứng vị trí của paracetamol. Hỗn dịch keo bạc (1,5 μl) được nhỏ trực tiếp lên điểm được đánh dấu, ghi phổ SERS ngay sau khi nhỏ keo, với bước sóng kích thích 632,9 nm, thời gian ghi tín hiệu 60 giây.
Kết luận:
Nghiên cứu đã xây dựng được phương pháp định tính paracetamol trộn trái phép trong chế phẩm đông dược bằng TLC-SERS. Phương pháp này tận dụng được ưu thế của phổ tán xạ Raman là cho nhiều đỉnh đặc trưng nên độ đặc hiệu cao với các dược chất, nên có thể được sử dụng làm phương pháp định tính khẳng định. Đây là một đề tài ứng dụng kỹ thuật mới, nên còn rất nhiều yếu tố cần được tiếp tục khảo sát và tối ưu. Hơn nữa, để các kết quả thực sự chặt chẽ, thuyết phục, cần tiếp tục nghiên cứu để xử lý thống kê bằng các mô hình toán hóa. Tuy nhiên, ứng dụng trên 14 mẫu chế phẩm Đông dược thu thập trên thị trường, với các nền mẫu và thành phần công bố đa dạng đã minh chứng cho tính khả thi của phương pháp được xây dựng. Kết quả chồng phổ SERS của các mẫu thực được phát hiện dương tính cho đỉnh đặc trưng paracetamol khá rõ ràng, chứng tỏ độ tin cậy của phương pháp được xây dựng. Với quy trình đề xuất, phương pháp này có thể được triển khai ứng dụng cho khảo sát trên diện rộng hơn, với 2 bước tiến hành: bước 1) Triển khai phân tích bằng TLC trên diện rộng (có thể thực hiện tại cơ sở thực địa), và bước 2) Khi phát hiện các mẫu dương tính, chuyển bản mỏng TLC phát hiện dương tính về phòng thí nghiệm có thiết bị Raman để tăng cường bằng keo bạc và đo phổ SERS, so sánh với phổ chuẩn trong thư viện. Đặc biệt, trong số 14 mẫu khảo sát, phương pháp đã phát hiện được 3 chế phẩm có trộn lẫn paracetamol. Đây là một dấu hiệu cảnh báo về an toàn sử dụng Đông dược và thực phẩm chức năng có nguồn gốc thiên nhiên, minh chứng cho tính cấp thiết của hướng nghiên cứu này.
