Xây dựng phương pháp phát hiện đồng thời một số thuốc giảm đau, kháng viêm trộn trái phép trong chế phẩm đông dược bằng LC-MS/MS

Tóm tắt

Gần đây, một số báo cáo cho thấy thuốc và thực phẩm chức năng có nguồn gốc đông dược đã được làm giả mạo bằng cách trộn thêm các tân dược nhằm cải thiện tác dụng và rút ngắn thời gian điều trị. Trong đó, nhóm thuốc giảm đau, kháng viêm phi steroid (NSAID) và corticoid là các nhóm thuốc phổ biến hay được phát hiện trộn trái phép trong các chế phẩm đông dược dùng điều trị và hỗ trợ điều trị các bệnh về xương khớp. Tại Việt Nam, liên tục có các báo cáo công bố về việc phát hiện tân dược giảm đau, kháng viêm trong chế phẩm đông dược. Dùng các chế phẩm đông dược có trộn lẫn tân dược nhóm giảm đau, kháng viêm với liều lớn và kéo dài rất nguy hiểm cho người bệnh với các biến chứng và tác dụng phụ nguy hiểm như buồn nôn, nôn, xuất huyết dạ dày, phản ứng da nghiêm trọng, rối loạn huyết học, suy thượng thận. Vì vậy, công tác kiểm tra phát hiện các loại tân dược trộn trái phép vào thuốc đông dược là việc làm rất cấp thiết, nhằm đảm bảo an toàn cho người tiêu dùng.

Trên thế giới đã có một số công bố về các phương pháp định tính, định lượng hiện đại và có độ chính xác cao như LC-MS/MS, HPTLC, LC-UV, NMR và LC-NMR phát hiện được rất nhiều các tân dược được trộn lẫn trong thuốc đông dược, thực phẩm chức năng. Trong đó, LC-MS/MS là phương pháp có độ nhạy và độ đặc hiệu cao, phù hợp với nền mẫu phức tạp như chế phẩm đông dược.

Chính vì vậy, nghiên cứu này được thực hiện với mục tiêu  xây dựng qui trình định tính, định lượng đồng thời 9 chất thuộc nhóm giảm đau và chống viêm: paracetamol, piroxicam, indomethacin, ketoprofen, betamethason, dexamethason acetat, hydrocortison acetat, prednisolone và prednison trộn lẫn trong chế phẩm đông dược bằng phương pháp LC/MS và ứng dụng phương pháp trên 30 chế phẩm đông dược thu thập trên thị trường.

Nguyên vật liệu

Chất chuẩn: Paracetamol 100,04%; piroxicam 99,49%; ketoprofen 99,54%; indomethacin 99,7%; betamethason 100,42%; dexamethason acetat 99,6%; hydrocortison acetat 99,5%; prednisolon 99,94%; prednison 99,19%.

Hoá chất, vật tư: Methanol (HPLC), acetonitril (HPLC); acid formic (PA) ; ether dầu hỏa, methanol, n-hexan, dicloromethan, aceton, ethanol 96%, isopropanol, ethyl acetat (AR). Cột sắc kí Restek Ultra II C18 (100 mm x 2,1 mm; 1,9 µm) - Mỹ.

Đối tượng nghiên cứu

Nền mẫu: Được xây dựng dựa trên bài thuốc cổ truyền Độc hoạt kí sinh thang trong DĐVN IV gồm độc hoạt, phòng phong, tang ký sinh, tế tân, tần giao, đương quy, đẳng sâm, phục linh, ngưu tất, đỗ trọng, quế chi, sinh địa, bạch thược, cam thảo, phụ tử chế.

Mẫu thử: 30 chế phẩm đông dược và thực phẩm bổ sung hỗ trợ điều trị bệnh xương khớp được thu mua trên thị trường từ các nhà thuốc, lương y và qua mạng internet. Dạng bào chế chủ yếu dạng rắn, gồm 3 thuốc bột, 8 hoàn cứng, 14 viên nang, 4 viên nén và 1 trà túi lọc.

Phương pháp nghiên cứu

Thu thập mẫu từ các hiệu thuốc, thuốc gia truyền và thuốc được gửi kiểm nghiệm có tác dụng điều trị, hỗ trợ và điều trị các bệnh xương khớp. Xử lý mẫu như sau: đồng nhất mẫu, cân chính xác khoảng 0,5 g mẫu vào ống ly tâm. Thêm 20 ml ether dầu hỏa (30-60), lắc xoáy 5 phút, ly tâm 6000 vòng/phút trong 5 phút, sau đó gạn, làm khô trên bếp cách thủy ở 50°C. Thêm chính xác 25 ml methanol, lắc xoáy 5 phút, siêu âm 10 phút, ly tâm 6000 vòng/phút trong 10 phút, sau đó lọc qua màng lọc 0,22 µm, lấy phần dịch lọc, pha loãng và phân tích bằng LC-MS/MS.

Kết luận

   Như vậy, phương pháp LC-MS/MS được xây dựng có thể phân tích đồng thời 9 thuốc giảm đau và chống viêm (paracetamol, piroxicam, ketoprofen, indomethacin, betamethason, dexamethason acetat, hydrocortison acetat, prednisolon và prednison) có thể bị trộn trái phép trong chế phẩm đông dược dùng điều trị hoặc hỗ trợ điều trị các bệnh về xương khớp. Phương pháp được thực hiện với kỹ thuật xử lý mẫu đơn giản, dung môi chiết ít độc hại, phương pháp có tính đặc hiệu cao với số điểm IP = 4, có giới hạn phát hiện thấp (0,076 - 0,606 ng/ml), tuyến tính trong khoảng khảo sát: 25 - 175 ng/ml đối với indomethacin, paracetamol, ketoprofen, prednison, hydrocortison acetat, prednisolon; 5 - 35 ng/ml đối với piroxicam và 7,5 - 52,5 ng/ml đối với dexamethason acetat, betamethason (với r > 0,995); độ chính xác và độ đúng đáp ứng yêu cầu của AOAC 2016 (RSD < 11%, độ thu hồi trong khoảng 80,0 - 110,0% ở nồng độ 150 ppb).

Kết quả phân tích trên 30 mẫu chế phẩm đông dược đã phát hiện 5 chế phẩm bị trộn trái phép các hoạt chất giảm đau và chống viêm (cả nhóm NSAID và corticoid). Đây là một kết quả phân tích có ý nghĩa rất lớn về khoa học và giá trị thực tiễn trong công tác kiểm tra, giám sát chất lượng thuốc, thể hiện tính ưu việt của phương pháp khi trên một lần phân tích có thể xác định được sự có mặt hay không của nhiều tân dược nhóm giảm đau, kháng viêm trong mẫu chế phẩm đông dược, cho kết quả chính xác, nhanh chóng và tiết kiệm thời gian.