Chiết xuất, phân lập một số saponin từ thân rễ cây mài gừng (Dioscorea zingiberensis C. H. Wright), họ Củ nâu (Dioscoreaceae) thu hái tại Quảng Ngãi

Tóm tắt

Khoảng 50-60% dẫn chất steroid dùng làm thuốc trên toàn cầu được sản xuất từ diosgenin. Nhiều nước trên thế giới cũng như Việt Nam đã và đang chú ý nghiên cứu các cây cỏ thuộc chi Dioscorea, họ Củ nâu (Dioscoreaceae) với mục đích chiết xuất diosgenin sản xuất các chế phẩm hormon steroid. Nhu cầu về lượng thân rễ Dioscorea để sản xuất diosgenin ngày càng lớn, trong khi đó nguồn nguyên liệu cung cấp diosgenin ngày càng giảm do sự khai thác quá mức. Điều này đòi hỏi cần tìm thêm những nguồn nguyên liệu khác cung cấp diosgenin. Trong khi đó, chi Dioscorea trên thế giới có khoảng 600 loài, ở Việt Nam có hơn 40 loài. Gần đây mới phát hiện một loài Dioscorea zingiberensisC. H. Wright tại Quảng Ngãi mà người dân địa phương gọi là cây mài gừng. Trên thế giới có rất ít công trình nghiên cứu về loài này. Hơn nữa, chưa có công bố nào về các saponin được phân lập từ thân rễ mài gừng ở Việt Nam. Do đó, nghiên cứu này được thực hiện với mục tiêu chiết xuất, phân lập và xác định cấu trúc một số saponin từ cây mài gừng thu hái tại Quảng Ngãi, Việt Nam.

Nguyên liệu

Thân rễ mài gừng được thu hái ở xã Trà Phong, huyện Tây Trà, tỉnh Quảng Ngãi vào thời điểm tháng 2, tháng 4 và tháng 7/2017. Mẫu được xác định tên khoa học là Dioscorea zingiberensis C. H. Wright.

Phương pháp nghiên cứu

- Chiết xuất: Chiết hồi lưu bằng ethanol 80% ở nhiệt độ 70^oC.

- Phân lập các chất: Bằng sắc ký cột.

- Xác định cấu trúc các chất phân lập: Bằng các phương pháp phổ (¹H-NMR, ¹³C-NMR, HSQC, HMBC, COSY) và so sánh với tài liệu.

Kết quả

Hai saponin steroid đã được phân lập từ dịch chiết ethanol của thân rễ mài gừng (Dioscorea zingiberensis C. H. Wright) thu hái tại Quảng Ngãi và được xác định là Diosgenin-3-O-α-L-rhamnopyranosyl-(1→4)-[α-L-rhamnopyranosyl-(1→2)]-β-D-glucopyranosyl (2D1, tên thường gọi là dioscin) và diosgenin-3-O-β-D-glucopyranosyl-(1→4)-[α-L-rhamnopyranosyl-(1→2)]-β-D-glucopyranosyl (2E1, tên thường gọi là deltonin ). Đây là lần đầu tiên hai chất này được tìm thấy trong thân rễ mài gừng (Dioscorea zingiberensis C. H. Wright, Dioscoreaceae) thu hái ở Quảng Ngãi, Việt Nam.