Đặc điểm hình thái và giải phẫu của cây bát giác liên (Podophyllum tonkinense Gagn.), họ Hoàng liên gai (Berberidaceae), thu hái ở Ba Vì (Hà Nội)

Tóm tắt

Chi Podophyllum L. là một chi gồm các loại cây thân thảo sống lâu năm, thuộc họ Hoàng liên gai (Berberidaceae). Trên thế giới có khoảng 7-10 loài phân bố chủ yếu ở Trung Quốc, miền Đông Hoa Kỳ, Đông Nam Canada... được trồng làm cây cảnh hoặc làm thuốc. Nghiên cứu thành phần hóa học cho thấy trong thân rễ, lá, quả xanh và hạt cây có chứa các aryltetralin lignan tự nhiên như podophyllotoxin, podophyllin demethyl-podophyllotoxin, deoxypodophyllotoxin, a- và β-peltatin, isopicropodophyllon và podophyllotoxon. Tuy các lignan này có độc tính nhưng hiện nay deoxypodophyllotoxin đã được chứng minh có tác dụng chống ung thư và đã được thử nghiệm trên lâm sàng để  điều trị các bệnh ung thư phổi tế bào nhỏ, ung thư tinh hoàn, ung thư biểu mô lymphô. Ngoài ra còn có các lớp chất khác như alkaloids, chất béo, sterol và flavonoid như astragalin, isorhamnetin, kaempferol và quercetin.

            Bát giác liên hay Cước diệp (Podophyllum tonkinense Gagn. synonym Dysosma difformis (Hemsley & E. H. Wilson) T. H. Wang, Dysosma pleiantha (Hance) Woodson hoặc Podophyllum difforme Hemsl. & E. H. Wilson có nhiều tác dụng sinh học quý và đặc biệt hiện nay có tiềm năng điều trị bệnh ung thư, những tài liệu nghiên cứu mô tả loài Podophyllum tonkinense Gagn. ở Việt Nam vẫn chưa thật đầy đủ và chi tiết, mới chỉ có các hình vẽ và mô tả sơ sài. Vì vậy, bài báo được thực hiện với mục đích nhằm giám định tên khoa học, làm cơ sở cho việc nghiên cứu phát triển và xây dựng tiêu chuẩn kiểm nghiệm dược liệu sau này.

Nguyên liệu

            Toàn bộ mẫu cây nghiên cứu được thu hái tại Vườn Quốc gia Ba Vì, Hà Nội, Việt Nam vào tháng 2/2017.

            Phương pháp

+ Phân tích hình thái thực vật

            + Xác định tên khoa học của mẫu nghiên cứu

            Kết quả

            Căn cứ vào đặc điểm hình thái, cơ quan dinh dưỡng và cơ quan sinh sản của loài nghiên cứu, đã xác định loài thu hái ở Vườn Quốc gia Ba Vì, Hà Nội có tên khoa học là Podophyllum tonkinense Gagn., thuộc họ Hoàng liên (Berberidaceae). Đây là lần đầu tiên các đặc điểm hình thái cấu tạo giải phẫu của loài Podophyllum tonkinense Gagn. được mô tả đầy đủ ở Việt Nam. Kết quả nghiên cứu góp phần đảm bảo tính đúng của cây thuốc, dược liệu và xây dựng tiêu chuẩn chất lượng dược liệu bát giác liên sử dụng làm thuốc ở nước ta.