Các hợp chất terpen phân lập từ loài sầu đâu cứt chuột Brucea javanica (L.) Merr.

Tóm tắt

Cây sầu đâu cứt chuột (hay còn gọi là sầu đâu rừng) có tên khoa học là Brucea javanica (L.) Merr., thuộc họ Thanh thất (Simaroubaceae) là cây bụi thường xanh, phân bố ở các nước Đông Nam Á. Hạt của loài này được gọi là nha đảm tử được sử dụng để điều trị ung thư, sốt rét. Nghiên cứu về loài sầu đâu cứt chuột tập trung vào thành phần hóa học của quả và hạt, phát hiện các hợp chất như quassinoid, flavonoid, lignan. Các nghiên cứu hóa học về các bộ phân khác như lá, cành của loài này còn chưa nhiều trên thế giới cũng như ở Việt Nam. Trong nghiên cứu sàng lọc của chúng tôi, dịch chiết MeOH của lá và cành nhỏ cây sầu đâu cứt chuột thu hái tại tỉnh Hà Tĩnh thể hiện hoạt tính chống ung thư khá tốt trên các dòng tế bào ung thư gan và ung thư phổi với giá trị tương ứng là 16,34 và 48,92 mg/ml. Trong bài báo này, chúng tôi báo cáo phân lập và xác định cấu trúc của 5 hợp chất terpen bao gồm β-caryophyllen oxid (1), brucojavan 2 (2), brucojavan 3 (3), (+)-dehydrovomifoliol (4) và cucumegastigman I (5) từ mẫu lá và cành nhỏ cây sầu đâu cứt chuột.

Nguyên liệu

Mẫu thực vật được thu tại huyện Kỳ Anh, tỉnh Hà Tĩnh vào tháng 03/2019 và được GS.TS. Trần Thế Bách (Viện Sinh thái và Tài nguyên Sinh vật) giám định tên khoa học là Brucea javanica (L.) Merr., thuộc họ Thanh thất (Simaroubaceae).

Phương pháp nghiên cứu

+ Chiết xuất và phân lập các chất: Lá, cành nhỏ loài sầu đâu cứt chuột được phơi khô dưới bóng râm sau đó xay nhỏ. Dược liệu (4,5 kg) được ngâm chiết với MeOH ở nhiệt độ phòng trong 24 giờ (20 lít ×4  lần). Dịch chiết được gộp lại và cô dưới áp suất giảm thu được cặn MeOH. Hòa cặn MeOH với 1 lít nước cất, chiết phân bố lần lượt với dung môi n-hexan và ethyl acetat.

+ Tính chất và giá trị phổ của các chất phân lập được.

+ Xác định cấu trúc các hợp chất.

Kết luận

Từ cặn chiết n-hexan và ethyl acetat của cây sầu đâu cứt chuột (Brucea javanica) thu hái ở huyện Kỳ Anh (Hà Tĩnh), đã phân lập và xác định cấu trúc được 5 hợp chất nhóm terpen gồm β-caryophyllen oxid (1), brucojavan 2 (2), brucojavan 3 (3), (+)-dehydrovomifoliol (4) và cucumegastigman I (5). Hợp chất 1 lần đầu tiên được phân lập từ loài Brucea javanica, trong khi các hợp chất 2-5 mới được phát hiện từ quả và hạt, đây là lần đầu được phát hiện từ lá và cành nhỏ.