Góc nhìn mới về sử dụng bản đồ trong nghiên cứu Khoa học Xã hội & Nhân văn
Tóm tắt
Bản đồ đã xuất hiện và trở thành một công cụ quen thuộc với con người từ nhiều thế kỷ nay. Cùng với sự phát triển của xã hội, bản đồ ngày càng phát triển và trở nên hữu dụng. Từ chỗ chỉ là công cụ xác định vị trí, dẫn đường, bản đồ ngày nay đã trở thành ngôn ngữ thứ hai để diễn tả trực quan thế giới thực và còn là công cụ hữu ích trong nghiên cứu khoa học. Đặc biệt, trong vài thập kỷ trở lại đây, bản đồ được sử dụng trong nghiên cứu khoa học xã hội và nhân văn (KHXH-NV) một cách đa dạng, đầy sáng tạo, đem lại những kết quả lý thú. Tuy nhiên, ở Việt Nam, đây vẫn còn là một hướng tiếp cận mới, chưa được quan tâm nhiều. Bài báo trình bày một cách hệ thống những khả năng ứng dụng của bản đồ trong KHXH-NV nhằm mục đích giới thiệu với những người nghiên cứu KHXH-NV những ý tưởng, gợi ý để sử dụng công cụ bản đồ một cách phong phú, hiệu quả hơn. Phương pháp thực hiện chủ yếu là thu thập, phân tích tổng hợp tư liệu kết hợp với phỏng vấn sâu. Các tư liệu bao gồm các báo cáo khoa học trong lãnh vực KHXH-NV đã được công bố trong và ngoài nước. Để làm rõ quan điểm và cách thức sử dụng bản đồ, chúng tôi thực hiện phỏng vấn sâu 7 nhà nghiên cứu có kinh nghiệm. Trong quá trình phân tích các báo cáo này, việc sử dụng bản đồ được quan tâm xem xét theo trật tự các giai đoạn của một nghiên cứu: chuẩn bị, thực hiện và hoàn tất, báo cáo. Sau đó, để đảm bảo được tính linh động khi vận dụng để sử dụng bản đồ trong nghiên cứu, chúng tôi tổng hợp, hệ thống hóa lại các trường hợp sử dụng theo vai trò, chức năng của bản đồ. Kết quả cho thấy có thể dùng bản đồ để tìm hiểu trước địa bàn nghiên cứu, lựa chọn địa bàn nghiên cứu (sử dụng chức năng phân tích đa tiêu chí), tìm đường đi đến điểm nghiên cứu (chức năng dẫn đường) và vẽ vị trí ấy trên bản đồ (chức năng thể hiện thông tin không gian). Bản đồ còn có thể được sử dụng kết hợp với điều tra bảng hỏi, phỏng vấn sâu, thảo luận nhóm… nhằm khai thác khía cạnh không gian của các dữ liệu thu thập và qua đó có thể có được những thông tin mới (các chức năng phân tích đa thời gian, đa tiêu chí); cuối cùng, trong các báo cáo kết quả, bản đồ có thể dùng để mô tả trực quan kết quả nghiên cứu (chức năng thể hiện thông tin không gian).